انواع روش تحقیق

پژوهش‌های بنیادی (پایه‌ای) Basic Research

اهداف شخصی تجاری ندارد و در آن سعی می‌شود که دانش و نظریه‌ها به طور عام و خاص توسعه و گسترش یابد و کاربرد علمی آنی دستاوردهای تحقیق مورد توجه نمی‌باشد.( نظریه پردازی یا نظریه آزمایی ) (مثال: فاراده، لیزر)

واحد پژوهش‌های بنیادی جزو اساسی‌ترین واحدهای زیر مجموعه معاونت پژوهشی محسوب می‌شود.

فعالیت‌هایی که در این واحد انجام می‌شود عبارتند از:

• تخصیص اعتبار و محاسبه امتیاز اعتبار ویژه (گرنت) اعضای هیأت علمی
• تهیه گزارشات مربوط به اعتبار ویژه (گرنت)
• طرح برنامه جامع تحقیقات
• بررسی امور مربوط به هزینه کرد اعضای هیأت علمی از محل اعتبار ویژه
• امور مربوط به شرکت در کنفرانس داخلی و خارجی اساتید و دانشجویان
• امور مربوط به فرصت‌های مطالعاتی و مأموریت‌های پژوهشی
• بررسی طرح‌های پژوهشی نوع اول و صدور احکام مربوطه
• بررسی و پیگیری امور مربوط به جذب منابع مالی و پرداخت پژوهانه
• بررسی و تأیید مقالات علمی دانشجویان (استعدادهای درخشان)
• امور مربوط به طرح نوع ششم (طرح حمایت از پایان نامه‌های تحصیلات تکمیلی)
• انجام امور اداری و مالی مربوط به پاداش و تشویق مقالات علمی
• امور پژوهشی مربوط به قطب‌های علمی پردیس فنی
• مکاتبات مربوط به ثبت اختراعات و ابداعات
• موارد مربوط به کارهای ستادی نشریات
• موارد ستادی مربوط به کتابخانه های پردیس
• معرفی اعضای هیأت علمی دارای ۱۰% بالای گرنت دانشکده
• امور مربوط به دوره‌های پسا دکترا
• برگزاری جلسات پژوهشی پردیس دانشکده‌های فنی
• تهیه و تدوین آئین نامه‌ها و فرمهای مورد نیاز

پژوهش های موجود را می توان بر اساس معیارهای متعددی دسته بندی کرد. مثلا بر اساس چگونگی به کار بستن نتایج پژوهش ها می توان آن ها را به دو دسته “کاربردی” و”بنیادی” تقسیم کرد: نتایج پژوهش های کاربردی در کوتاه مدت و برای رفع مشکلات موجود قابل استفاده است. به بیان دیگر پژوهش های کاربردی در حل مسائل جاری مفید می باشند و از این رو تحت عنوان “کاربردی” شناخته می شوند. معمولا نیاز به انجام پژوهش های کاربردی زمانی احساس می شود که روش ها و اطلاعاتی که در اختیار داریم برای حل برخی از مشکلات موجود کافی نیست. در دیگر سو، پژوهش های بنیادی به توسعه و تعمیق مبانی علوم مختلف کمک کرده و در دراز مدت امکان گسترش مرزهای دانش بشری را فراهم می آورند. ممکن است یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجام می شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود.

علاوه بر این تقسیم بندی، پژوهش ها را می توان بر اساس حوزه موضوعی آن ها طبقه بندی کرد. مثلا، پژوهش های صنعتی، مذهبی، فرهنگی، کشاورزی، پزشکی و فنی. هر یک از این حوزه ها روش ها  و اصول خاص خود را در انجام تحقیقات کاربردی و بنیادی در اختیار دارند که توسط پژوهشگران آن حوزه مورد استفاده قرار می گیرد.

پژوهش در رشته های مختلف علمی به شیوه های گوناگون انجام می شود و نمی توان یک روش مشخص که در همه شاخه های علوم کاربرد داشته باشد معرفی کرد. با این حال، اصولی کلی بر فرایند پژوهش در رشته های مختلف حاکم است که بیش از آن که با هم متفاوت باشند به هم شبیه هستند.

پژوهش به هر شکل و در هر رشته ای که انجام شود همواره تابع دستور العمل های مدون و منطقی است که پژوهشگران را در انجام کارشان یاری می کنند. هم چنین، به کار بستن این دستورالعمل ها آنان را قادر می سازد که ضمن کسب اطمینان بیشتر نسبت به صحت نتایج کارشان نتایج و آثار سایر پژوهش ها را مورد ارزیابی قرار دهند. معمولا در گام اول همه پژوهش ها با یک یا چند پرسش آغاز می شوند. این پرسش ها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش در جهت پاسخگویی به آن ها وا می دارد.

در گام دوم، پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود می پردازد و با بررسی دقیق آن ها به تصویر روشن تری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست می یابد، تصویری که مبتنی بر گزارش های منتشر شده سایر پژوهشگران در آن زمینه است. به این مرحله”مرور پیشینه پژوهش Literature Review” می گویند. اگر در این مرحله منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آن ها به نحوی استفاده کند، در گزارش تحقیق خود فهرستی کامل از تمام منابع مورد استفاده را به دقت ذکر می کند. استناد به این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهش های قبلی نشان می دهد به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری می بخشد و ارتباط های علمی میان پژوهشگران را افزایش می دهد.

در مرحله سوم، پژوهشگر به گردآوری اطلاعات و داده هایی می پردازد که می تواند در آینده مبنای تحلیل ها و تفسیرهایی قرار گیرد که در نهایت به یافتن پاسخ پرسش های اولیه منجر شود. این بخش از پژوهش که به مرحله گردآوری اطلاعات و داده معروف است می تواند به شکل های مختلفی انجام شود. مثلا در پژوهش های معمول در حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه شناسی از ابزارهایی مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده می شود. در علوم تجربی پژوهشگران در این مرحله به انجام آزمایش های مختلفی می پردازند و تاثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار می دهند.

در مرحله چهارم داده های گردآوری شده به روش هایی مختلف – مثل استفاده از مبانی علم آمار – سازماندهی و خلاصه می شوند. این سازماندهی و خلاصه سازی به نحوی صورت می پذیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج حاصل شده برای پژوهشگر فراهم می شود. ترسیم نمودارها و جدول های مختلف از روش های معمول سازماندهی و خلاصه سازی داده ها به شمار می آید.

در مرحله پنجم پژوهشگر می تواند بر اساس تحلیل یافته های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسش های اولیه خویش بیابد.

در آخرین گام، نتایج پژوهش انجام شده می تواند به یکی ازروش های معمول در انتشارات علمی به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر شود. مثلا نتایج پژوهش ها ممکن است در قالب گزارش های مفصل یا مختصر تحقیقی، مقاله های علمی مجله ها، رسانه های گروهی، سایت های اینترنتی یا ارائه در همایش های تخصصی ملی یا بین المللی انتشار یابد. این نتایج می تواند در آینده مورد استفاده سایر پژوهشگران قرار گیرد و مبنایی برای انجام مطالعات بعدی باشد. اگر پژوهش ها از نوع کاربردی باشند نتایج به دست آمده در اختیار کسانی قرار می گیرد که می توانند از آن نتایج برای حل مشکلات موجود استفاده کنند.

 پژوهش های کاربردی Usage Research

به دست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری است که به وسیله آن نیازی مشخص برطرف گردد.

بررسی دلایل ضعف روحیه کار گروهی بین کارگران سازمان و ارایه راه کار.

تعریف تحقیق و روش تحقیق

تحقیق در لغت به معنای پیدا کردن، یافتن یا جستجوی حقیقت می باشد. در واقع تحقیق تلاش منظم و سازمان یافته برای بررسی مساله ای خاص که به یک راه حل نیاز دارد. تحقیق اطلاعاتی را برای مدیران فراهم می کند تا بتوانند بر پایه آن تصمیم بگیرند و مشکلات را برطرف کنند.

به عبارت دیگر تحقیق فرآیندی است برنامه ریزی شده، هوشیارانه ، نظام مند، و قابل اعتماد برای یافتن حقایق یا فهم عمیق مسائل.

طبقه بندی انواع تحقیق

تشخیص نوع تحقیق به محقق کمک می کند تا در انتخاب روش های مناسب تحقیق بهتر عمل نماید.

به طور کلی طبقه بندی تحقیقات علمی به شرح زیر انجام می شود:

• طبقه بندی بر اساس هدف
• طبقه بندی بر اساس ماهیت و روش
• تحقیق پیمایشی یا زمینه یابی

تعریف

تحقیقات کاربری تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانونمندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسایل اجرایی و واقعی به کار می گیرند. (غالباً در تحقیقات کاربردی، اصول علمی تدوین شده در تحقیقات پایه، مبنای کاربردی شدن قرار می گیرند.)

این تحقیقات بر روی یافتن راه حل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز می شود و بنابراین این تحقیقات جنبه عملی داشته (نتایج این تحقیق عینی و مشخص است.) و معمولاً خود محققین در کاربرد نتایج دخیل می باشند. این نوع تحقیق برای بکار بردن شیوه جدید در جهت زندگی بهتر در جامعه به کار برده می شود.

تحقیق توسعه‌ای Developmental Research

شناسایی نیاز یا استعداد پیدایش اندیشه‌ها، آفرینش، طراحی، تولید و معرفی یک محصول یا فرایند جدید. هدف اصلی نظریه پردازی یا نظریه آزمایی نیست.

هدف از انجام تحقیق توسعه ای، ایجاد یک معرف جامع تر از نتایج تحقیقات انجام شده و گسترش دامنه مطالعات این تحقیقات است. بنابراین وقتی تحقیقی در ادامه تحقیقات قبلی و برای بررسی ابعاد و موضوعات تکمیلی انجام می شود، آن را تحقیق توسعه ای می خوانند.

در واقع جریان تحقیقاتی توسعه ای فرایندی است که به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرآورده آموزشی (طرح ها، روش ها و برنامه های درسی) انجام می شود. هدف اساسی این نوع تحقیقات، تدوین یا تهیه برنامه ها، طرح ها و امثال آن است؛ به طوری که ابتدا نامعین خاصی مشخص شده، بر اساس یافته های پژوهشی، طرح یا برنامه ویژه آن، تدوین و تولید می شود.

در اصل فرایندی است که به منظور تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرایند، روش ها و برنامه ها، شناسایی نیاز یا استعداد، پیدایش اندیشه ها، آفرینش طراحی، تولید، معرفی و انتشار یک محصول و فرایند یا نظام فناوری تازه، انجام می شود .می توان اینگونه گفت که این تحقیقات بیشتر با رویکرد به آینده و پیشرفت علوم صورت می گیرد.

هدف اصلی فعالیت های R&D نظریه پردازی یا آزمون نظریه نیست بلکه توسعه محصولات یا فرایندهای جدید، تدوین یا تهیه برنامه ها ، طرح ها و امثال آن است. با وجود پر هزینه بودن اجرای چرخه تحقیق و توسعه این چرخه، رشد و توسعه آتی را فراهم می سازد.

تحقیقات ارزیابی  Evaluation Research

فرایندی جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری است.

 آیا سیستم جدید بهتر از سیستم قبلی است؟

 انواع تحقیق بر اساس روش انجام

روش پیمایشی (زمینه یابی)

توصیف: (بررسی نگرش کارکنان در مورد تاثیر سیستم MIS که اطلاعات آن از طریق پرسش‌نامه، مصاحبه یا مشاهده جمع آوری می شود )

تبیین: چرا برخی از رای دهندگان یکی از کاندیداها را ترجیح داده اند.

کشف: بررسی منابع و پیامدهای افراط گرایی دانشجویان در یک دانشگاه

روش تحقیق پیمایشی به معنای فن خاصی برای جمع‌آوری اطلاعات نیست. با این وجودکه ‏پرسشنامه در این روش کاربرد گسترده‌ای دارد، اما برای جمع‌آوری اطلاعات می‌توان از فنون دیگراستفاده کرد.پیمایش، مجموعه ای از روش های منظم و استاندارد است که برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده ها و یا مجموعه های بزرگتر مورد استفاده قرار می گیرد وهمچنین روشی برای بدست آوردن اطلاعاتی درباره ی دیدگاهها، باورها، نظرات، رفتارها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه آماری از راه انجام تحقیق است.

این روش احتمالا بهترین روش موجود برای آن دسته از پژوهندگان اجتماعی است که علاقه مند به جمع آوری داده های اصلی برای توصیف جمعیت های بزرگ هستندکه نمی توان بطور مستقیم آنهارا مشاهده کرد . با نمونه گیری احتمالی دقیق میتوان گروهی از پاسخگویان را فراهم کرد که  ویژگیهای آنان منعکس کننده ویژگیهای جمعیت بزرگتر باشد هم چنین این روش وسیله خوبی برای سنجش نگرشها و جهت گیریها است . میتوان از پیمایشها برای هدفهای توصیفی واکتشافی استفاده کرد .

پیمایش از روش‌های تحقیق اجتماعی است، که مانند هر روش ‏دیگر طرفداران و منتقدانی دارد. هدف ارائه دستورالعمل مفیدی برای اجرای درست ‏روش پیمایشی است و قصد دفاع از آن را ندارد. منتها باید دانست که بسیاری از انتقادهایی که از این روش می‌شود، ‏ناشی از برداشت‌های نادرست از این روش است. مقایسه روش پیمایش با سایر روش ها:

روش پیمایش با سایر روشها دارای تفاوتهایی است. برای مثال در روش مطالعه موردی، تنها یک واحد تحلیل وجود دارد و تمام داده‌ها برای همان “یک مورد” جمع‌آوری می‌شود و چون مورد دیگری وجود ندارد، برای فهم رفتار و گرایش‌های آن مورد، از مقایسه نمی‌توان بهره گرفت.

تعریف روش پیمایشی

پیمایش، روشی است برای بدست‌آوردن اطلاعاتی در باره دیدگاهها، باورها، نظرات، رفتارها، انگیزه‌ها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه این روش آماری است که از راه انجام تحقیق و پژوهش علمی میسر می‌شود. همچنین پیمایش را می‌توان روشی علمی در تحقیقات اجتماعی قلمداد کرد که شامل، روشهای منظم و استاندارد برای جمع‌آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها یا مجموعه‌های بزرگتری از گروههای مختلف جامعه است. در حقیقت پیمایش را می‌توان هم به ابزار استفاده برای جمع‌آوری داده‌ها و هم به فرایند‌های بکار گرفته شده هنگام بهره‌گیری از آن ابزار تلقی کرد.

 
پیمایشهای سازمانی یا انجام پژوهش در حوزه شناخت افکار عمومی در قالب پروژه های نظرسنجی و افکار سنجی اولین بار پس از جنگ جهانی دوم به صورت منسجم و علمی به عنوان ابزاری جهت سنجش روحیه کارکنان انجام پذیرفت. در شرایط کنونی بدلیل تاکید سازمانها بر مشتری مداری و جلب رضایت خاطر مشتریان، بالابردن کیفیت محصولات و بهینه سازی روشهای تولید، توزیع خدمات و کالاها و همچنین کسب راههایی مناسب جهت ارائه خدمات پس از فروش به مصرف‌کنندگان و… پیمایشهای سازمانی از اقبال و محبوبیت بیشتری برخوردار شده‌اند.  همه سازمانها به شیوه‌های مختلف با مخاطبان خود ارتباط برقرار می‌کنند و ضمن ارائه اطلاعات به آنان سعی در شناساندن و معرفی  سازمان و همچنین تبلیغ کالاها و خدمات خود دارند. انجام اینگونه فعالیتهای پژوهشی به ویژه در بخش شناخت افکار عمومی غالباً به عهده روابط عمومی هر سازمان نهاده شده است چرا که  با انجام پژوهش در فرایندی دو طرفه و متقابل  هم می‌توان  نیازها و علایق مشتریان را شناخت وهم میزان موفقیت و اثربخشی ارتباطات سازمانی را در بخشهای داخلی و بیرونی اندازه‌گیری کرد.

پژوهش‌های علّی (آزمایشی)

در این­گونه تحقیقات کشف علت­ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است؛ بنابراین، پس از آنکه واقعه­ای روی داد، تحقیق دربارۀ آن شروع می­شود.

در اینجا محقق در متغیرها دخل و تصرفی نداشته، اساساً حضور ندارد و آنها را نمی­شناسد، بلکه تحقیق علّی را انجام می­دهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده است؛ شناسایی کند. برای مثال، خانه یا محل کاری دچار آتش­سوزی شده، اتومبیل یا کارخانه­ای از کار افتاده، برق خانه­ای قطع شده، انسانی مریض شده یا سیلاب غیرمنتظره­ای جاری شده است. در همۀ این موارد محقق می­خواهد علت یا عوامل حادثه را بشناسد تا نسبت به پیشگیری مسئله مشابه در آینده اقدام کند.

                   در حوزۀ علوم انسانی می­توان تعدادی از رویدادهایی را که با تحقیق علّی کمّ و کیف آن روشن می­شود، بدین شرح ذکر کرد: موفقیت دانش­آموزان سال آخر یک مدرسه در کنکور دانشگاه، ترک خدمت کارمندان یک اداره، اعتصاب کارگران یک کارخانه، کاهش بازده یک واحد تولیدی، بروز تورم یا افزایش نرخ ارز، بروز تشنج اجتماعی یا اعتراض عمومی، کاهش محبوبیت یک نامزد انتخابات ریاست جمهوری، مهاجرت بی­رویۀ روستاییان به شهرها، آلودگی محیط، سقوط یک دولت یا حکومت، بروز جنگ، گسترش یک پدیدۀ فرهنگی یا مُد لباس، افزایش قانون­شکنی، افزایش جُرم و جنایت، رشد اقتصادی غیرمنتظره، کاهش مقبولیت کالا یا خدمتی در نظر مردم و نظایر اینها.

تحقیقات علّی معمولاً از نوع کاربردی هستند و نتایج آنها برای جلوگیری از تکرار حوادث و وقایع نامطلوب، یا توسعۀ وقایع و حوادث مطلوب مورد استفاده قرار می­گیرد. تحقیقات علّی از جهتی به تحقیقات تاریخی شباهت دارد؛ زیرا محقق باید اسناد و مدارک را جمع­آوری و واقعه را بازسازی نماید تا بتواند علّت یا علل را تشخیص دهد.

این نوع تحقیقات مشکلات و نواقصی دارد. یکی از مشکلات اصلی آن تهیه مدارک و اسناد و مبانی استدلال و کشف مسئله است؛ زیرا تهیه اطلاعات، به خصوص اطلاعات معرفی­کنندۀ متغیرهای مؤثر در بروز واقعه، دشوار است. نقص دیگر این نوع تحقیقات، آن است که نمی­توان نسبت به نتایج تحقیق یقین قطعی داشت؛ زیرا معلوم نیست عواملی که محقق کشف کرده است واقعاً همان­هایی باشد که وجود داشته است؛ یعنی ممکن است محقق نتواند اطلاعات و شواهد مربوط به متغیرها و عوامل اصلی و واقعی را گردآوری نماید و اطلاعات در دسترس او مربوط به عوامل بدل یا کاذب باشد. علاوه بر این، تشخیص معتبر بودن یا نبودن نتایج تحقیق نیز کار مشکلی است. البته این نقص دلیلی بر کم­ارزش تلقی نمودن این نوع تحقیقات نیست و تحقیقات علّی از ارزش بالایی برخوردارند، به ویژه اینکه کاربرد نتایج آن نیز ثمرات مربوط به عدم تکرار موارد نامطلوب، یا تکرار موارد مطلوب را به همراه داشته و دارد.

به طور کلی یک تحقیق علّی مطلوب آن است که محقق سه دسته متغیر یا عامل را که در بروز حادثه مؤثر بوده، شناسایی کند. این سه دسته عبارتند از:

1. متغیرهای اصلی که نقش مؤثر و مثبتی در بروز پدیده داشته­اند.
2. متغیرهایی که نقشی بازدارنده و منفی در بروز پدیده داشته­اند.
3. متغیرهای زمینه­ساز که هموار کنندۀ راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بوده، از خاصیت تسهیل­کنندگی برخوردار بوده­اند.

در تحقیقات علّی فرآیند تحقیق علمی رعایت می­شود. در آغاز محقق باید واقعه را به خوبی توصیف و تعریف نماید و سپس متغیرهای احتمالی را در چهارچوب سه گروه یاد شده فهرست نموده، فرضیه­های تحقیق را تدوین کند. برای گردآوری اطلاعات باید از کلیۀ روش­ها استفاده کند؛ یعنی باید محل بروز حادثه و عوارض و آثار آن را به دقت مشاهده، بازرسی و بازبینی نماید و مشخصات آن را یادداشت و تصاویر لازم را تهیه کند. همچنین باید در صورت لزوم از مصاحبه و حتی از دیدگاه­ها و نظریات کارشناسان ذی­ربط واقعه نیز استفاده کند.

در واقع، در تحقیقات علّی، روش­های مشاهده و مصاحبه موقعیت برجسته­ای دارد و معمولاً بیشترین اطلاعات از طریق این روش­ها گردآوری می­شود. همچنین محقق برای بررسی متغیرها و تدوین فرضیه و اطلاع از کمّ و کیف موارد مشابه، و نیز تهیۀ اطلاعات دربارۀ قضایای کلی مربوط به آنها ناچار به استفاده از روش کتابخانه­ای نیز هست. در تحقیقات علّی که در آن افراد بسیاری حضور دارند از روش پرسشنامه­ای نیز در کنار سایر روش­ها استفاده می­شود.

در مرحلۀ بعد محقق به طبقه­بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته، آنها را با یکدیگر مقایسه می­نماید و احیاناً مشاهده­ها و مصاحبه­های تکمیلی را هم­زمان با این مرحله انجام می­دهد. نکتۀ عمده در تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده­های تحقیقات علّی آن است که محقق باید در این مرحله از روش قیاسی استفاده کند و قضایای کلی و نظریه­هایی را که در مطالعات کتابخانه­ای به عنوان مباحث نظری مسئله گردآوری و تدوین نموده است تکیه­گاه استدلال منطقی خود قرار دهد؛ همان­طور که در مرحله فهرست­سازی متغیرها و عوامل و تدوین فرضیه­ها نیز چنین می­کند. ذکر مثالی در این زمینه مطلب را روشن­تر می­نماید: فرض کنیم محققی می­خواهد علت بروز مردودی ناخواسته را در بین دانش­آموزان مدرسه­ای کشف نماید (البته این واقعه ممکن است تحت تأثیر چند متغیر به وقوع بپیوندد). در آغاز محقق باید تصویر پدیدۀ مردودی و توصیف آن در مدرسۀ مورد نظر را بیان کند و ابعاد و قلمرو آن را توضیح دهد. سپس با استفاده از نظریه­ها و قضایای کلی موجود که پدیدۀ مردودی و دلایل و شرایط آن را توضیح می­دهند متغیرهای فرضی را شناسایی و فرضیه­ های خود را تدوین کند؛ مثلاً اگر نمونه­ای از قضایای کلی این باشد که «اگر دانش ­آموزان کتاب درسی را به موقع دریافت نکنند پس امکان مردودی آنها وجود دارد»؛ «اگر معلمان توانایی تدریس موضوعات کلاسی را نداشته باشند پس امکان مردودی دانش­آموزان کلاس وجود دارد»، با توجه به این قضایای کلی و موارد دیگر محقق می­تواند کتاب درسی، معلم، وضع خانوادگی دانش­آموز، مدیریت مدرسه، وسایل کمک آموزشی، نوع سؤالات امتحان، و نظایر آنها را متغیر فرضی تصور کند؛ زیرا به تنهایی و یا با کمک یکدیگر می­توانند باعث مردودی دانش­آموزان شوند.

• اگر بخواهیم برنامه را بهبود دهیم نیازمندیم تا از نوع رابطه بین دو متغیر آگاه شویم.
• در تحقیقات آزمایشی، آزمایش کننده در متغیرهای مورد نظر دخل و تصرف می‌کند و سپس به مشاهده تاثیرات آن در تغییرات متغیر وابسته‌ می‌پردازد.

(هواپیمایی سقوط می کند، بررسی علت سقوط هواپیما)

(عدم اعمال مدیریت صحیح باعث ورشکستگی شرکت شده است)

روش تحلیل محتوایی

تحلیل محتوا یک مورد خاص در تحقیق مشاهده اى و تحقیق تاریخى اسنادى محسوب مى شود و از نظر ماهیت، پژوهشى کمّى است که از طریق آن محتواى کیفى منابع مورد بررسى طى دستکارى هاى آمارى به داده هاى کمّى تبدیل مى شود. این روش سابقه اى طولانى دارد که آثار آن را مى توان در تحلیل کتب دینى مانند انجیل و قرآن دید، اما به صورت علمى در قرن اخیر و با بررسى و تحلیل مطبوعات دنبال شده است و به حوزه هاى گوناگون علمى گسترش پیدا کرده است. این روش را مطالعه عینى، کمّى و سیستماتیک فرآورده هاى ارتباطى (محتواى آشکار پیام) براى رسیدن به تفسیر پیام، تعریف کرده اند. هدف هاى اصلى آن را مى توان در تحلیل ویژگى هاى پیام، تحلیل پیشینه اى پیام و تحلیل پى آمدهاى پیام خلاصه کرد. یکى از مهمترین انواع آن، تحلیل محتواى مقوله اى است که در آن ابتدا متن (انواع پیام ها مثل فیلم، مجله و…) مورد نظر به اجزایى تجزیه مى گردد، سپس با تقسیم اجزا به طبقات گوناگون، فراوانى هر طبقه شمارش و درصدگیرى مى شود و در پایان آن درصدها تحلیل مى گردند.این مقاله به منظور آشنایى پژوهشگران با این روش تهیه شده است.

تحلیل محتوا از رویکردى خاص براى تحلیل داده ها برخوردار است. این رویکرد خاص عمدتا ناشى از نحوه تلقى از موضوع تحلیل (محتوا) مى باشد. تحلیل محتوا را تکنیکى پژوهشى براى استنباطِ تکرار پذیر و معتبرِ از داده ها در مورد متن آن ها تعریف کرده اند.

برنارد برلسون تحلیل محتوا را «روشى براى مطالعه عینى، کمّى و سیستماتیک فرآورده هاى ارتباطى (محتواى آشکار پیام) جهت رسیدن به تفسیر» تعریف کرده است. در این تعریف بر سه واژه «عینیت»، «کمّیت» و «سیستماتیک بودن» تأکید شده است. «عینیت» اشاره به این دارد که این پژوهش بر اساس قواعد، احکام و روش هاى مشخص انجام مى گیرد. بنابر این، به منظور اجتناب از سوگیرى نظر محقق در فرآیند تحقیق مى بایست تحقیق توسط مجموعه صریح و مشخصى از قواعد هدایت شود.

«نظامدار و سیستماتیک بودن» آن نیز بدین معناست که مطالعه علاوه بر روشمندى، دایره شمول و طرح محتوا یا مقوله ها بر طبق قواعد کاربردى ثابتى مشخص شده است. باید توجه داشت که دو شرط عینیت و نظامدار بودن، قابلیت تکرار این روش را مى رساند، به گونه اى که سایر پژوهشگران نیز بتوانند با استفاده از روش هاى یکسان و اطلاعات مشابه، به نتایج مشابهى برسند.

از آن رو که هدف، تحلیل محتواى پیام ها در قالب عبارت هاى عددى و در نتیجه، استفاده از فنون کمّى است که قابلیت این روش را افزایش مى بخشد، باید داده هاى ما به صورت کمّى (درصد و شمارش) تبدیل شود. در غیر این صورت، تحلیل محتوا نیست.

در این روش، پژوهشگر ارتباط مستقیم با پیام ها دارد و تنها به سراغ محصولات ارتباطى نظیر: روزنامه ها، کتاب ها، گزارش ها، نظر سنجى ها، فیلم ها، سریال ها، نامه ها، خاطرات، عکس ها و سخنرانى ها مى رود و با فرستنده پیام و انسان ها به طور مستقیم در ارتباط نیست. این مهم ترین وجه تمایز بین این روش با سایر روش هاست. از این رو روش مزبور روش بدون واکنش، مزاحمت و عکس العمل دانسته اند؛ چون کارى با مردم ندارد.

خصوصیات این روش عبارتند از:

•  پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی.
• نیازمند مطالعه دقیق منابع و اسناد.

انواع آن عبارت است از :

• تحلیل محتوای توصیفی (توصیف کمّی محتوا مثلا تعداد بایدهای به کار رفته در کلام مدیریت و تعیین سبک مدیریتی او).
• تحلیل محتوای استنباطی (بررسی تاثیر شعارهای اجتماعی مردم در بخش نامه‌های صادره از سوی دولت).
• تحلیل محتوای ارتباطی (بررسی محتوای پیام‌های کتبی بین معاونین و مدیران).

پژوهش‌های تداومی

هدف محقق درک و شناخت تغییرات در طول زمان است. (بررسی چند ساله تغییرات رشد جسمی کودکان)

در این روش پژوهشی، هدف محقق بررسی چگونگی مراحل و نمونه های رشد، یا تغییرات آنها در نتیجه گذشت زمان است. مانند : مطالعه طولانی از نمونه های رشد از نظر جسمی یا عقلی در مراحل مختلف سنی و تعیین میزان تغییرات حاصل از آنها از طریق بررسی روال رشد( جسمی یا عقلی) در یک گروه کودک تا مرحله بزرگسالی، یا مطالعه مقطعی از نمونه های رشد در مراحل مختلف سنی و تعیین میزان تغییرات حاصل از آنها از طریق بررسی این نمونه ها در سنین مختلف. بنابراین، می توان گفت هدف در این دست از تحقیقات ، بررسی و مطالعه تغییرات در نتیجه گذشت زمان است.

در پژوهش تداومی توجه محقق به مطالعه متغیرها و رشد و گسترش آنها در اثر گذشت زمان است. در این نوع تحقیقات معمولاً پرسش هایی به خلاصه زیر مطرح است:‌

الف) نظام تغییرات رشد چگونه است ؟

ب) میزان این تغییرات تا چه حد است؟

ج) جهت و پی آمدهای این تغییرات چگونه است؟

د) عوامل مرتبط و وابسته های که بر این تغییرات و ویژگی های رشد تأثیر دارد، کدام است.

مراحل مختلف تنظیم تحقیق تداومی و مقطعی

١- موضوع تحقیق و هدف های آن را مشخص و تعریف کنید.

2-جمع آوری اطلاعات از منابع مختلف و مطالعات دیگر

3- گروه یا گروههای نمونه را انتخاب کنید.

4- اطلاعات را ارزشیابی و تعبیر و تفسیر کنید و گزارش نهایی را تنظیم کنید.

روش تاریخی

روش تحقیق تاریخی چیست؟

در این مقاله سعی شده است که ابعاد مختلف روش تحقیق تاریخی از نظر هدف و ماهیت و روش مورد بررسی قرار گیرد و سپس این روش از نقطه نظر علم و تعمیم پذیری آن مورد بحث قرار گیرد.

ماهیت تاریخ و روش تاریخی

بسیاری از‌ فیلسوفان‌ و محققان‌ تاریخی امروزه بر این باورند کـه بـهترین و سـاده‌ترین تعریف از‌ تاریخ همان‌”مطالعه گذشته‌‘‘است.مطالعهء گذشته غالبا نـیازمند تـدابیر و تمهیدات توصیفی و (*)عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی‌ جهاد‌ دانشگاهی‌ و دانشجوی دوره دکترای علوم‌ ارتباطات دانشگاه علامه طـباطبایی تـبیینی مـتفاوت از‌ رشته‌های‌ دیگر است.

 محقق زمانی از روش پژوهش‌ تاریخی استفاده می‌کند کـه با مسئله‌ای‌ برخورد‌ کند‌ که در گذشته روی داده و در گذشته خاتمه‌ یافته باشد.به عبارت‌ دیگر‌،محدودهء‌ زمان بسته شده اسـت.مـسئله مـی‌تواند مربوط به زمان‌ نزدیک در گذشته و یا ریشه‌ در‌ حوادثی‌ که چند قـرن پیـش رویداده،باشد.

از نظر استفن ایزاک‌ و ویلیام‌.ب.مایکل در کتاب راهنمای جامع تحقیق و ارزیابی،منظور از پژوهش تاریخی«بـازسازی سـیستماتیک‌ و عـینی‌ گذشته‌ است که از طریق گردآوری،ارزیابی، تعیین صحت‌وسقم و ترکیب حوادث به مـنظور اثـبات وقـایع‌ و تحصیل‌ نتیجه‌ای قابل دفاع‌ صورت می‌گیرد و غالبا بر فرضیه‌ای معین مبتنی است.

پژوهـش‌ تـاریخی مـطالعهء نظام‌مند و دقیق گذشته است و محقق تاریخی با مهارت تمام بر روی نکاتی دربارهء‌ یک‌ واقـعه یـا یک شخص کار می‌کند.پژوهش تاریخی‌ کاربرد‌ روش‌ علمی‌ در مسائل تاریخی است.ایـن پژوهـش در حـقیقت جست‌وجوی منظمی‌ است در اسناد و مدارک و منابع‌ دیگری‌ که‌ در زمینهء مرتبط با سؤال محقق تـاریخی دربـارهء گذشته،حاوی حقایقی هستند‌.بنابراین‌ پژوهش تاریخی ضرورتا با وقایعی سروکار دارد که قـبل‌ از تـصمیم پژوهـشگر به مطالعه آنها به‌ وقوع‌ پیوسته است.

بورگ به نقل از کوهن و همکارانش‌،در سال 2001 تحقیق تاریخی را «تـعیین،ارزشـیابی و ترکیب منظم‌ و عینی‌ اسناد‌ و مدارک برای برقراری حقایق و ترسیم نتایج دربارهء‌ رویـدادهای‌‌ گـذشته»تـعریف کرده است. برای مثال،محققی که قصد دارد دربارهء علل تغییر‌ نظام‌ آموزش و پژوهش ایران در سـال‌ 1345 و بـه وجـود‌ آمدن‌ سه‌ دورهء تحصیلی ابتدایی،راهنمایی و متوسطه به‌‌ جای‌ دو دورهء ابتدایی و مـتوسطه تـحقیق کند،از روش تحقیق تاریخی استفاده می‌کند‌.هدف‌‌ تحقیق تاریخی بازسازی گذشته در زمینهء‌ فرضیه‌ای است که در‌ زمان‌ حـال تـدوین می‌شود (حسین‌زاده،1382).دستیابی به این هدف مستلزم جمع‌آوری اطلاعات به صورتی مـنظم، عـینی،ارزش‌یابی و تلفیق‌ اسناد‌ و مدارک و بالأخره رسیدن بـه نـتایج‌ قـابل‌ دفاع‌ است.

پژوهشگر در‌ تحقیق‌ تاریخی به یـافتن دادهـ‌های‌ موجود‌ می‌پردازد.یافتن داده‌ها درحالی‌که در سایر روش‌های تحقیق پژوهشگر به‌”تولید داده‌های مورد نـیاز‘‘می‌پردازد. یـافتن‌ داده‌ها‌ با استفاده از گزارش‌های رسـمی،اسـناد‌،مدارک‌،کـتاب‌ها و مـقالات‌ و آثـار‌ باقی‌مانده‌ از گذشته دربارهء موضوع‌‌ مورد مـطالعه انـجام می‌شود.

برخی از فیلسوفان همچون کالینگ وود‌،درای‌ و مورخانی همانند بـیکر و بـیرد معتقدند که‌‌ گذشتگی‌ تاریخ‌ باعث‌ شـده‌ که تاریخ اساسا‌ از‌ عـلم و روش عـلمی متفاوت باشد.دانشمند تجربی مـستقیما بـه مشاهدهء پدیده‌ها می‌پردازد اما محقق تاریخی با‌ یک‌ گذشتهء‌ ازدست‌رفته‌ روبه‌روست.یعنی مـوضوع مـورد مطالعه کاملا‌ غایب‌ و جهت‌دار‌ اسـت‌.جـهت‌دار‌ از‌ ایـن نظر که‌ وقـایع مـعمولا به شیوه‌های مختلف و بـه وسـیله افراد متفاوت ثبت شده‌اند.به عنوان مثال،ثبت‌ وقایع و تفسیر آنها ممکن است بـه دسـت یک خبرنگار‌،مخبر دادگاه و یا یـک عـکاس صورت‌ گـرفته بـاشد.تـعصبات و علایق این افراد مـمکن است موجب حذف برخی از مسائل و یا تفسیر اغراق‌آمیز مسائل دیگر شده باشد.

از‌ رویدادهای‌ تاریخی تـنها بـرخی از وقایع در خاطره‌ها مانده‌اند،تعداد کمی ثـبت شـده‌اند و تـنها بـخش کـوچکی از رویدادهایی که ثـبت‌ شـده‌اند،باقی مانده‌اند تا محققان تاریخی آن را مطالعه کنند‌ بنابراین به‌ نظر می‌رسد که محقق تاریخی با دادهـ‌های جـهت‌دار و نـاقص سروکار دارد.

محققان تاریخی به دنبال دلالت‌کننده‌های غـیرقابل مـشاهده مـی‌گردند‌.هـیچ‌ شـخص امـروزی‌ ناصر الدین شاه‌ را‌ ندیده است.همین‌طور هیچ کسی یک نگرش و یا یک ویژگی فرهنگی و یک ذره اتمی را ندیده است.مورای مورفی در کتاب«دانش ما از‌ گذشته‌ تاریخی»این مـوضوع‌ را‌ به‌ خوبی بیان کرده است.وی گفته است که امور و واقعیت‌های تاریخی بسیار شبیه به‌ ”ذرات اتمی‌‘‘هستند.آنها سازه‌های تئوریکی مسلم فرض شده و بدیهی برای تبیین و توصیف‌ دادهء موجود هستند.از‌ این‌ نـظر مـحققان تاریخی بسیار شبیه به دانشمندان عمل می‌کنند.محققان‌ تاریخی شواهد و مدارک موجود را بررسی می‌کنند و از”تئوری‌ها‘‘برای تبیین آن استفاده‌ می‌کنند. بنابراین دانش ما از گذشته‌،اساسا‌ بر مدارک‌ و شواهد استوار است.

برخورد با موقعیت مساله ای. تصویری جامع و گسترده در موردی ویژه ارایه می نماید و پژوهشگر تمام مواردیکه در زمینه ای خاص مطرح است را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. ( بررسی نظام برنامه ریزی آموزشی سازمان و ارایه راهکارهای بهبود) (آنچه که هست و آنچه که باید باشد)

تحقیق مورد کارانه

برخورد با موقعیت مساله ای. تصویری جامع و گسترده در موردی ویژه ارایه می نماید و پژوهشگر تمام مواردیکه در زمینه ای خاص مطرح است را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. ( بررسی نظام برنامه ریزی آموزشی سازمان و ارایه راهکارهای بهبود) (آنچه که هست و آنچه که باید باشد).

آموزش های دیگر->

خرید پروژه->

سفارش پروژه->